تیره بارهنگ که گیاهان آن وضع پراکنده در نقاط مختلف کره زمین دارند از 3 جنس و متجاوز از 200 گونه تشکیل مییابد. تعداد بیشتر گونه های آن نیز به جنس Plantago تعلق دارد. گیاهان عموماً علفی و بندرت دارای اعضای کم و بیش چوبی شده میباشند. در بین آنها انواعی که تعلق به جنس Plantago دارند. از آنها نیز کم و بیش استفاده های درمانی بعمل می آید به دو صورت کاملاً متمایز از یکدیگر دیده می شوند مانند آنکه گونه های متعلق به محیط مرطوب عموماً برگهای پهن و گسترده بر روی زمین ولی انواع متعلق به نواحی گرم و خشک برگهائی با بریدگیهای عمیق یا منقسم واقع در طول ساقه دارند. گلهای آنها منظم مرکب از قطعات 4 تایی نر - ماده یا دارای یکی از اجزای اصلی گل (پرچم یا مادگی) پلی گام ، به رنگهای مختلف مجتمع به صورت سنبله های فشرده یا استوانه ای شکل است. در هر گل آنها کاسبرگ یا 4 گلبرگ پیوسته به هم و 4 پرچم (بندرت 1و2) دیده میشود. مادگی آنها از 2 برچه (بندرت یک برچه) تشکیل می یابد که مجموعاً تخمدانی 2 خانه یا یک خانه و محتوی یک یا تعداد زیادی تخمک نیمه واژگون با تمکن محوری بوجود می آورند در بعضی از این گیاهان نیز پیدایش جدارهای فرعی در داخل تخمدان سبب ازدیاد خانه های آن می شود. میوه این گیاهان به اشکال مختلف مجری یا فندقه و محتوی دانه های آلبومن دار متعدد است.
تیره بارهنگ دارای جنس های زیر است: Plantago Psyllium)اسفرزه):گیاهی علفی ، یکساله به ارتفاع 10تا35 سانتیمتر که به حالت وحشی در نواحی مختلف مختلف مدینترانه ،شمال آفریقا و جنوب غربی آسیا منجمله ایران می روید.از مشخصات آن این است که برگ هایی باریک ،دراز ، نوک تیز و مجتمع به وضع متقابل یا سه تایی بر روی ساقه دارد.گل های آن به صورت سنبله هاییبر روی پایه بلند ظاهر می گردد، دارای براکته های باریک در قاعده گل آذین اند.میوه اش پوشینه شکوفا دو خانه است.
این گیاه و دو گونه دیگر آن به نام های P.cynops L. P.indica L. , P.ramosa از نظر درمانی به مصارف مشابه می رسند. مخلوط دانه این گیاهان ،در بازرکانی تحت عنوان اسفرزه در معرض استفاده قرار می گیرد.
خواص درمانی :از دانه گیاهان مذکور در رفع یبوست های مقاوم ،اسهال های ساده ، درد های ناشی از التهاب کلیه و مثانه و همچنین در خون آمدن از ریه استفاده به عمل می آید.
Plantago coronopus L: گیاهی است یکساله یا دو ساله که اغلب در ماسه زار ها ودشت های سواحل دریاها ،اراضی دارای شوره و نواحی گرم می روید.از مشخصات آن این است که برگ های آن در قاعده ساقه واقع است و پهنک آن نیز عموما باریک ،دراز و منقسم به تقسیمات عمیق یا دندانه دار می باشد.گل های آن مجموعا سنبله های باریک ودرازی به وجود می آورند که هر یک بر روی پایه بلندی منتهی به ناحیه یقه، واقع است.میوه آن کوچک ، محتوی 3تا5 دانه قهوه ای است.
خواص درمانی : کلیه قسمت های گیاه اثر مدر دارد . از دانه اش نوعی کولیر ،جهت رفع ورم چشم تهیه می شود.
Plantago major L:
نامهای رایج: بارتنگ، بارهنگ کبیر، لسان الحمل، لسان الحملکبیر، رماجولک، چرغول.
بارهنگ گیاهی است پایا، ظاهراً بی کرک یا کمی کرکپوش با بن و ریشهای کوتاه است. سابقه آن به طول ??-?? سانتی متر، متعدد ایستاده یا خیزان، فاقد شیار، مساوی یا کمی بلندتر از برگها است. برگهای آن تماماً طوقهای، تخم مرغی پهن با ?-? رگبرگ قوی و برجسته، کامل یا در حاشیه سینوسی، بی کرک یا کرکپوش، دارای دمبرگ نسبتاً بلند. گلها سبز متمایل به قهوهای، کوچک مجتمع در خوشههای دراز استوانهای. موسم گلدهی گیاه اردیبهشت تا شهریورماه است. دانههای این گیاه تیره رنگ، کوچک و تخم مرغی شکل و در میوهای پوستینه که به صورت کپسول تخم مرغی بوده و دارای ? خانه و محتوی ?-? دانهاست قرار دارند. دانهها را از اواسط فصل بهار به بعد جمع آوری مینمایند
ترکیبات شیمیایی: برگ و ریشه بارهنگ کبیر دارای موسیلاژ، صمغ، اسیدهای آلی، تانن، انورتین،امولسیون و گلوکوزیدی بهنام اوکوبین، دیاستاز، هتروزید، مواد رنگی،
ساکارز (درتخم)، پکتین، اسید سیتریک، ساپوزید (در برگ) و در خاکستر آن املاح مختلفسدیم، منیزیم، پتاسیم بهطور فراوان موجود است.دانه بارهنگ دارای چربی، صمغ، موسیلاژ، ترکیبات گلوکزیدی است.
قسمت مورد استفاده بارهنگ برگهای خشک شده و بندرت تازه، دانه و ریشهآن است. برگهای آن در بهار تا پیش از زمان گل دادن جمعآوری میشود و بهسرعتدر آفتاب در 40 تا 50 درجه سانتیگراد باید خشکانده شود.
محل رویش گیاه بارهنگ در منطقه وسیعی از دو قاره اروپا و آسیا و همچنین شمال آفریقا و آمریکای شمالی میروید. در ایران تقریباً در تمام نقاط میروید.
خواص درمانی : طبع بارهنگ سرد و خشک است.
بارهنگ کبیر دارای خواص قابض، تببر، تونیک، نرمکننده، تصفیهکنندهخون، ضد اسهال، محرک، معرق، مدر، ضد رماتیسم و ضد اسهال خونی، ضدالتهاب کلیه و مثانه، و ضد باکتری است.
بارهنگ کبیر در موارد خونرویهای ریوی، وجود خون در اخلاط، عفونتهایمجاری تنفسی، التهابات چشمی، بیماریهای کبدی، زردی، استفراغ، رفعناراحتیهای آسم مرطوب و برونشیتی، اسهالهای ساده و خونی، ورم مخاطدهان، درد دندان، التیام زخم، کولیک، مالاریا، سوزاک، احساس سوزش در لولهمری، نزله مجاری ادرار و دستگاه هضم، رفع تحریکات در نزلههای مزمن برونشها استفاده میگردد.
در استعمال خارجی بکار بردن کِرِم بارهنگ در معالجه جوشهای صورت،جوش غرور، جوش ناحیه بینی، زنخدان و گونهها و زخمهای جلدی توصیه شدهاست.
جوشانده 10 گرم ریشه یا برگ بارهنگ در 150 گرم آب بهصورت حمام چشمدر رفع ورم پلک و ورم ملتحمه مفید است.
برگ تازه و له شده بارهنگ اثر خنثیکنندگی سم حشرات و گزیدگی زنبور داردو جهت رفع خارش و تحریکات پوستی استفاده میشود.
از جوشانده 100 گرم ریشة بارهنگ در یک لیتر آب بهصورت غرغره برایدرمان گرفتگی صدا و تورم خرخره استفاده میشود.
جوشانده برگ تازه بارهنگ چند ساعت در آب زخمها را از آلودگی حفظمیکند و باعث سرعت التیام و بهبود زخم میگردد.
جوشانده مقداری برگ بارهنگ (بهمدت 5 دقیقه) در شیر پس از صاف کردن وسرد شدن به پوست صورت مالیده میشود. که باعث نرم و شاداب شدن پوست وجلوگیری از بروز ناراحتیهای ناشی از گرما و اشعه خورشید میگردد.
جوشانده برگ بارهنگ در استعمال داخلی برای جلوگیری از خونریزی بواسیرو زیادی خون عادت ماهیانه زنان مفید است.
جوشانده دانه بارهنگ در استعمال داخلی در رفع اسهال، رفع بیماریهایالتهاب کلیه و مثانه استفاده میگردد.
دم کرده یا جوشانده ملایم 2 تا 4 گرم برگ بارهنگ بهعنوان تب بر و دارو جهترفع نزلههای ششی مصرف میشود.
از دم کرده یا جوشانده 2 تا 4 گرم برگ بارهنگ بهعنوان داروی رفع درد دندانو رفع درد گوش و رفع سردرد میتوان استفاده نمود.
از دم کرده 2 تا 4 گرم از دانه بارهنگ بهعنوان داروی ضد تشنج مصرفمینمایند.
ضماد حاصل از برگ بارهنگ بهصورت موضعی بهعنوان داروی ضدبواسیراستفاده میشود.
دو مشت برگ بارهنگ را در یک لیتر آب جوش دم کنید. از این دمکرده برایدرمان اسهال و اسهال خونی، ورم امعاء روزانه 5 تا 6 فنجان بنوشید. از دم کردهفوقالذکر در موارد برونشیت و تنگی نفس نیز بهکار میرود.
جوشانیده 25 تا 50 گرم ریشه یا برگ بارهنگ در دو لیوان آب پس از هرغذایک استکان با کمی شکر برای درمان آسم، برونشیت مزمن، خونریزی ریه(هموپتیزی) تناول نمایید.
دم کرده یا جوشانده 50 گرم برگ بارهنگ در یک لیتر آب برای درمان اسهال ویا در موارد تنگی نفس و التهابات ریوی بهکار میرود.
تأثیرگیاه بارهنگ در درمان بیماری ها : فیبرهای نوعی گیاه دارویی به نام بارهنگ از قرار گرفتن باکتریها در مجاورت سلولهای روده جلوگیری می کند . فیبرهای گیاه بارهنگ که گیاهی شبیه موز است و در مناطق حاره ای یافت می شود از قرار گرفتن باکتریها در مجاورت سلول های روده جلوگیری کرده و مانع از بروز بیماری های ا لتهابی روده می شود . برای اثر بخش بودن این شیوه درمان ، می بایست بارهنگ به میزان زیاد مصرف شود . حدود 95 هزار نفر در انگلیس به بیماری التهاب روده مبتلا هستند .
منبع: 1)کتاب گیاهان داروئی: http://daneshnameh.roshd.ir2 3)www.wikipedia.com http://www.keshavarzejavan.com(4http://dbase.irandoc.ac.ir(5www.mortal-life.blogfa.com(6 http://www.mprn.ir(7http://www.centralclubs.com(8http://arialish.blogfa.com/(9
به نقل از: www.articles.ir